مقدمه

با ورود توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) به عرصه دیجیتال، مرزهای مالکیت، خلاقیت و ارزش اقتصادی در فضای مجازی بازتعریف شده‌اند. این توکن‌های یکتا، فراتر از یک فایل دیجیتال ساده، امکان اثبات مالکیت، انتقال شفاف دارایی‌ها و ایجاد بازارهای نوآورانه برای آثار هنری، محتواهای دیجیتال و حتی دارایی‌های فیزیکی را فراهم می‌کنند. NFTها نه تنها فرصتی برای هنرمندان و خالقان محتوا ایجاد کرده‌اند تا از آثار خود درآمد پایدار و حق فروش مجدد دریافت کنند، بلکه سرمایه‌گذاران، کلکسیونرها و کسب‌وکارها را نیز قادر ساخته‌اند تا از مزایای جدید مالکیت دیجیتال بهره‌مند شوند.

کپی رایت و حقوق مالکیت فکری

برای درک صحیح نحوه رعایت حقوق ناشر در NFTها، ابتدا باید تفاوت بین مفاهیم بنیادین کپی رایت و مالکیت NFT را به خوبی درک کنیم. این دو مفهوم اغلب به اشتباه با یکدیگر یکسان فرض می‌شوند، در حالی که ماهیت و کارکرد آن‌ها کاملاً متفاوت است.

کپی رایت چیست و چگونه از خالق اثر محافظت می‌کند؟

کپی رایت یا حق تکثیر، یک حق قانونی است که به خالق یک اثر هنری یا فکری انحصاری و اصلی (مانند نقاشی، موسیقی، شعر یا کد نرم‌افزار) اعطا می‌شود. این حق به خالق اجازه می‌دهد که بر روی تکثیر، توزیع، نمایش عمومی و اقتباس از اثر خود کنترل کامل داشته باشد. کپی رایت به طور خودکار به محض خلق اثر ایجاد می‌شود و نیازی به ثبت رسمی ندارد. این حق، حقوق مالکیت فکری (Intellectual Property) را تضمین می‌کند و از اثر در برابر استفاده غیرمجاز توسط دیگران محافظت می‌نماید. در واقع، کپی رایت به خالق اثر قدرت قانونی می‌دهد تا از آن در برابر سرقت یا سوءاستفاده‌های تجاری دفاع کند.

مالکیت NFT: مالکیت توکن، نه مالکیت اثر

مالکیت یک NFT به معنای مالکیت یک رکورد دیجیتالی است که بر روی بلاکچین ثبت شده است. این رکورد به یک دارایی دیجیتال (مانند یک تصویر، ویدئو یا قطعه موسیقی) اشاره دارد. با این حال، خرید یک NFT به طور پیش‌فرض حقوق کپی رایت آن دارایی را به خریدار منتقل نمی‌کند. در اغلب موارد، خریدار تنها مالک یک توکن است که به یک دارایی دیجیتال مرتبط است، نه خود دارایی. به بیان ساده، شما یک گواهی مالکیت دیجیتال را خریداری می‌کنید، اما حقوق مربوط به تکثیر یا استفاده تجاری از آن اثر همچنان در اختیار خالق آن باقی می‌ماند. این موضوع، بزرگترین چالش حقوقی در فضای NFT است و می‌تواند منجر به سوءتفاهم‌ها و دعاوی قضایی شود.

چالش‌های حقوقی NFT و نقض کپی رایت

فضای نسبتاً جدید و بی‌قاعده NFT، چالش‌های حقوقی متعددی را در زمینه حقوق ناشر و کپی رایت به وجود آورده است. این چالش‌ها نیازمند توجه و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای محافظت از حقوق تمامی طرفین هستند.

سرقت هنری و جعل آثار

یکی از بزرگترین مشکلات در دنیای NFT، سرقت هنری است. هر فردی می‌تواند یک تصویر یا اثر هنری را از اینترنت دانلود کرده و آن را به صورت NFT ضرب (Mint) کند و به فروش برساند، حتی اگر مالکیت آن اثر را نداشته باشد. این عمل، نقض آشکار کپی رایت است و به هنرمند اصلی خسارت وارد می‌کند. از آنجایی که بلاکچین غیرمتمرکز است، امکان حذف یا بازگرداندن این آثار جعلی به راحتی وجود ندارد. این مشکل، اعتماد به بازار NFT را کاهش می‌دهد و هنرمندان واقعی را در معرض سوءاستفاده قرار می‌دهد. راه‌حل‌هایی مانند پلتفرم‌های تایید هویت و سیستم‌های گزارش‌دهی برای مقابله با این چالش در حال توسعه هستند.

ابهام در قراردادهای هوشمند و حق استفاده از اثر

قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) که NFTها بر پایه آن‌ها ساخته می‌شوند، می‌توانند شامل بندهایی درباره حقوق استفاده از اثر باشند. با این حال، در بسیاری از پروژه‌ها، این حقوق به صورت شفاف مشخص نشده‌اند. این ابهام می‌تواند منجر به اختلاف نظر بین خالق و خریدار شود. برای مثال، آیا خریدار یک NFT حق دارد از آن در تبلیغات تجاری خود استفاده کند؟ آیا می‌تواند از آن برای ساخت کالا (مانند تی‌شرت یا ماگ) بهره ببرد؟ عدم وجود یک استاندارد حقوقی مشخص برای این مسائل، زمینه را برای دعاوی قضایی در آینده فراهم می‌کند. حقوق‌دانان در تلاشند تا قراردادهای هوشمند را با زبان حقوقی استاندارد تطبیق دهند تا این ابهامات برطرف شوند.

راه‌حل‌های حقوقی و فنی

با وجود چالش‌های فراوان، جامعه بلاکچین و حقوق‌دانان در حال توسعه راه‌حل‌هایی برای محافظت از حقوق ناشر و کپی رایت در فضای NFT هستند. این راه‌حل‌ها ترکیبی از اقدامات فنی و حقوقی را شامل می‌شوند.

استفاده ازمجوزهای قانونی حقوقی استاندارد

یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌ها، استفاده از مجوزهای قانونی (License) حقوقی استاندارد مانند مجوزه قانونی Creative Commons (CC) یا مجوزهای رسمی تجاری اختصاصی در قراردادهای هوشمند NFT است. خالق اثر می‌تواند به وضوح مشخص کند که چه حقوقی را به خریدار منتقل می‌کند. برای مثال، یک خالق می‌تواند با استفاده از یک مجوزهای قانونی CC، به خریدار اجازه دهد که از اثر برای مصارف غیرتجاری استفاده کند، اما حقوق تجاری را برای خود محفوظ نگه دارد. این شفافیت، از بروز سوءتفاهم‌ها و اختلافات حقوقی پیشگیری می‌کند و به خریدار کمک می‌کند تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرد.

ایجاد بازارهای قابل اعتماد و سیستم‌های تایید هویت

بازارهای معتبر NFT مانند OpenSea و SuperRare در حال پیاده‌سازی سیستم‌های سخت‌گیرانه‌تری برای تایید هویت خالقان هستند. این پلتفرم‌ها با همکاری با هنرمندان و گالری‌های شناخته‌شده، اصالت آثار را تأیید می‌کنند. همچنین، ایجاد یک سیستم گزارش‌دهی مؤثر برای نقض کپی رایت به کاربران اجازه می‌دهد تا آثار جعلی را گزارش کنند تا از فهرست بازار حذف شوند. این اقدامات، به تدریج بازار NFT را به یک فضای امن‌تر و قابل اعتمادتر تبدیل خواهند کرد و از حقوق هنرمندان و ناشران محافظت خواهند کرد.

قوانین و مقررات دولتی: نظارت بر بازار نوظهور

با افزایش ارزش بازار NFT، دولت‌ها در سراسر جهان در حال بررسی این حوزه هستند تا قوانین و مقرراتی را برای آن وضع کنند. هدف از این مقررات، ایجاد چارچوب قانونی برای حقوق کپی رایت، مالیات و حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان است. این قوانین می‌توانند به روشن‌سازی چارچوب حقوقی و مسئولیت‌های خالقان و خریداران NFT کمک کنند و از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری نمایند. البته، وضع این قوانین باید با دقت انجام شود تا نوآوری در این حوزه نوپا خفه نشود.

نتیجه‌گیری

حوزه قوانین کپی رایت و حقوق ناشر در NFTها، با وجود پیچیدگی و پویایی، اهمیت بسیار زیادی در حفاظت از حقوق خالقان و خریداران دارد. خرید یک NFT تنها مالکیت یک گواهی دیجیتال را منتقل می‌کند و حقوق کامل مالکیت فکری اثر به‌طور خودکار منتقل نمی‌شود؛ این موضوع مهم‌ترین چالش حقوقی فعلی در این صنعت است. با این حال، استفاده از مجوزهای قانونی (License)  استاندارد در قراردادهای هوشمند، ایجاد سیستم‌های تأیید هویت در بازارهای NFT و وضع قوانین و مقررات دولتی، گام‌های مؤثری در جهت ایجاد چارچوب حقوقی پایدار و امن برای NFTها محسوب می‌شوند. فناوری بلاکچین پتانسیل بالایی برای محافظت از حقوق هنرمندان و ناشران دارد، اما موفقیت آن تنها از طریق همکاری میان خالقان، خریداران، پلتفرم‌ها و قانون‌گذاران ممکن است. انتظار می‌رود با بلوغ این صنعت، اکوسیستمی شکل گیرد که در آن حقوق همه طرف‌ها به‌خوبی رعایت شده و نوآوری و توسعه در فضای NFTها به‌طور پایدار حمایت شود.