اهمیت محافظت از سرمایه در بازارهای مالی

در دنیای سرمایه‌گذاری، امنیت دارایی موضوعی است که نباید دست‌کم گرفته شود. متأسفانه روش‌های گوناگونی برای فریب سرمایه‌گذاران وجود دارد که یکی از رایج‌ترین آن‌ها، طرح‌های پانزی است. فرقی ندارد در چه بازاری فعالیت دارید؛ اگر مراقب نباشید و اصول ایمنی را رعایت نکنید، احتمال از دست رفتن سرمایه‌تان همیشه وجود دارد. اگر به‌تازگی وارد فضای ارزهای دیجیتال شده‌اید، ضروری است که حتماً نسبت به روش‌های کلاهبرداری، به‌ویژه پروژه‌های پانزی و اسکم، آگاهی داشته باشید. چرا که در بازار رمز ارزها، این قبیل پروژه‌ها همیشه به دنبال پیدا کردن طعمه‌های جدید هستند.
به همین دلیل در این مطلب قصد داریم نگاهی دقیق‌تر به طرح‌های پانزی داشته باشیم و شما را با نشانه‌های هشداردهنده این مدل کلاهبرداری‌ها آشنا کنیم.

 

طرح پانزی چیست؟

پانزی در اصل یک مدل سرمایه‌گذاری جعلی است که وعده بازگشت سرمایه بالا و سریع را به افراد می‌دهد. در واقع این روش نوعی کلاهبرداری مالی است که گردانندگان آن به سرمایه‌گذاران وعده سودهای کلان می‌دهند. نکته ماجرا اینجاست که این سودها نه از محل سرمایه‌گذاری واقعی، بلکه با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌شود تا ظاهر طرح قانونی جلوه کند.
تا زمانی که پول سرمایه‌گذاران جدید وارد پروژه شود، سیستم می‌تواند سود نفرات قبلی را پرداخت کند. اما در نهایت، زمانی فرا می‌رسد که دیگر منابع جدیدی وارد نمی‌شود و زنجیره متوقف می‌شود. دقیقاً همان لحظه است که سازندگان پروژه پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شوند.
آنچه این پروژه‌ها برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران به آن تکیه دارند، وانمود کردن به قانونی بودن فعالیت‌شان است. با پرداخت سودهای اولیه به سرمایه‌گذاران، اعتماد افراد جلب می‌شود و این افراد به امید دریافت سودهای بیشتر، حتی سرمایه‌های بزرگ‌تری را وارد می‌کنند. در بسیاری از موارد خود سرمایه‌گذاران نیز به ابزار تبلیغاتی پروژه تبدیل شده و دیگران را هم برای ورود به این چرخه تشویق می‌کنند.

 

پشت‌پرده تاریخی کلاهبرداری پانزی

نام پانزی از شخصی به نام "چارلز پانزی" گرفته شده که در سال ۱۹۱۹ با اجرای یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های فریب اقتصادی، شهرت یافت. البته سابقه این نوع کلاهبرداری به قبل‌تر هم بازمی‌گردد. در اواخر قرن نوزدهم، افرادی مانند آدل اسپیتزدر در آلمان و سارا هاو در آمریکا، نمونه‌های مشابهی را اجرا کرده بودند؛ اما طرح پانزی به واسطه ابعاد وسیع‌ترش شهرت جهانی پیدا کرد.
چارلز پانزی یک مهاجر ایتالیایی بود که به سرمایه‌گذاران وعده دو برابر شدن پول‌شان در مدت ۹۰ روز را می‌داد. طرح او بر مبنای نوعی کوپن پستی بود که امکان پیش‌خرید تمبرهای نامه را برای فرستنده فراهم می‌کرد. این نوع معامله، که به آن آربیتراژ گفته می‌شود، قانونی بود؛ اما پانزی آن را به روشی برای فریب مردم تبدیل کرد.
او به سرمایه‌گذاران قول بازدهی ۵۰ درصدی در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصدی در ۹۰ روز می‌داد. شهرت و موفقیت اولیه پانزی باعث شد افراد زیادی فریب او را بخورند و سرمایه‌های خود را وارد پروژه کنند. نهایتاً در سال ۱۹۲۰، یک روزنامه محلی در بوستون حقایق پشت این طرح را افشا کرد و پانزی به دام افتاد.
پس از آن، طرح‌های مشابه دیگری نیز در جهان اجرا شدند. اما شاید بزرگ‌ترین نمونه تاریخ، طرح "مدوف" باشد. برنارد مدوف در سال ۲۰۰۸ توسط FBI دستگیر شد. در جریان این پرونده، مشخص شد که سرمایه‌گذاران طرح او مجموعاً نزدیک به ۶۵ میلیارد دلار ضرر کرده‌اند و این پرونده، بزرگ‌ترین کلاهبرداری پانزی تاریخ لقب گرفت.

 

نشانه‌هایی که از پانزی بودن یک پروژه خبر می‌دهند

تشخیص یک طرح پانزی همیشه در نگاه اول ساده نیست؛ اما بیشتر پروژه‌های پانزی ویژگی‌های مشترکی دارند که می‌توانند زنگ خطر را برای شما به صدا درآورند. اگر نسبت به این نشانه‌ها حساس باشید و آن‌ها را با دقت بررسی کنید، احتمال گرفتار شدن در دام چنین طرح‌هایی بسیار کمتر می‌شود. رایج‌ترین این نشانه‌ها عبارت‌اند از:

وعده سودهای کلان بدون هیچ‌گونه ریسک

هیچ سرمایه‌گذاری واقعی در دنیا وجود ندارد که کاملاً بدون ریسک باشد. اصولاً هرچه میزان سود یک پروژه بالاتر باشد، ریسک آن هم بیشتر خواهد بود. پس اگر با طرحی مواجه شدید که به شما تضمین بازدهی بالا بدون ریسک می‌دهد، باید فوراً نسبت به آن شک کنید.
 

سوددهی ثابت و غیرطبیعی

در دنیای واقعی، هیچ سرمایه‌گذاری همیشه سودده نیست و فراز و فرودهای زیادی دارد. اگر پروژه‌ای به شما وعده داد که بدون توجه به شرایط بازار و تحولات اقتصادی همواره سود ثابت به شما پرداخت می‌کند، این خودش یکی از علامت‌های خطر جدی است. باید هوشیار باشید که چنین ادعایی معمولاً پایه و اساس منطقی ندارد.
 

طرح‌های بدون مجوز و فاقد ثبت رسمی

پروژه‌های رسمی و دارای مجوزهای قانونی، اعتبار بیشتری دارند و تا حد زیادی می‌توان به آن‌ها اطمینان کرد. اما اگر با پروژه‌ای روبه‌رو شدید که اطلاعات دقیقی از گردانندگانش در دسترس نبود یا مدیران آن با هویت‌های جعلی فعالیت می‌کردند، باید نسبت به آن بدبین شوید. نکته قابل‌توجه این است که یکی از دلایلی که برخی افراد به بیت کوین نیز مشکوک هستند، همین ناشناخته بودن خالق آن است. با این حال، مشخص نبودن هویت سازندگان یک پروژه لزوماً به معنای پانزی بودن آن نیست، اما می‌تواند یکی از نشانه‌های هشداردهنده باشد.
 

اهداف مبهم و توضیحات پیچیده

هر پروژه سرمایه‌گذاری باید اهداف روشن و مشخصی داشته باشد. درست است که بیت کوین سازندگان شناخته‌شده‌ای ندارد، اما اهداف و فلسفه وجودی آن شفاف و واضح است. اما اگر با پروژه‌ای مواجه شدید که حتی بعد از مطالعه توضیحات آن یا وایت‌پیپر هم متوجه نمی‌شوید قرار است چه کاری انجام دهد، حتماً به آن شک کنید. تا زمانی که دلیل قانع‌کننده‌ای برای هدف آن پروژه پیدا نکرده‌اید، وارد سرمایه‌گذاری نشوید.
 

محدودیت‌های عجیب برای برداشت سرمایه

امکان نقد کردن سرمایه همیشه یکی از معیارهای اعتبار یک پروژه سرمایه‌گذاری است. اگر پروژه‌ای بدون دلیل منطقی اجازه برداشت دارایی را به شما نمی‌دهد یا به بهانه سود بیشتر، برداشت‌ها را محدود می‌کند، احتمالاً گرفتار یک طرح پانزی شده‌اید.

 

آیا بیت کوین هم یک پانزی است؟

شاید یکی از دلایلی که برخی افراد بیت کوین را مشابه طرح‌های پانزی می‌دانند، شباهت‌هایی باشد که بین برخی ویژگی‌های آن و طرح‌های کلاهبرداری گذشته وجود دارد. البته باید قبول کرد که ویژگی‌های غیرمتمرکز بودن و کنترل‌ناپذیری ارزهای دیجیتال، فضا را برای سوءاستفاده کلاهبرداران باز کرده است. اما آیا این ویژگی‌ها باعث می‌شود که ذات بیت کوین را زیر سؤال ببریم؟
برخی منتقدان می‌گویند: «ارزهای دیجیتال نه دارایی واقعی هستند، نه کالا و نه حتی ارز؛ هیچ ارزش ذاتی ندارند و تمام سودهای آن فقط از ورود سرمایه‌گذاران جدید حاصل می‌شود.» یکی از کسانی که این دیدگاه را مطرح کرده، خورخه استولفی، دانشمند علوم کامپیوتر اهل برزیل است. او اعتقاد دارد:
سود سرمایه‌گذاران فعلی صرفاً از ورود سرمایه‌های جدید تأمین می‌شود.
تا زمانی که سرمایه‌گذاران جدید وارد بازار نشوند، سودی هم محقق نخواهد شد.
هیچ منبع تولید ثروتی در این بازار وجود ندارد.
پلتفرم‌های معاملاتی و صرافی‌ها درصد زیادی از سرمایه افراد را جذب می‌کنند.
این دیدگاه‌ها در حالی مطرح می‌شود که بیت کوین بعد از ثبت بالاترین قیمت تاریخی خود یعنی ۶۹,۰۰۰ دلار در نوامبر ۲۰۲۱، نوسانات زیادی را پشت سر گذاشته است. حتی بعد از ریزش‌های قیمتی، باز هم بیت کوین یکی از جذاب‌ترین دارایی‌های مالی جهان شناخته می‌شود. بسیاری از رسانه‌های مالی آن را موفق‌ترین سرمایه‌گذاری یک دهه اخیر معرفی می‌کنند. این نوسانات و افت و خیزهای شدید نشان می‌دهد که بیت کوین یک طرح پانزی نیست، چرا که طرح‌های پانزی اصولاً چنین فراز و فرودهایی را تجربه نمی‌کنند و اساس آن‌ها پرداخت سود مصنوعی و ثابت است.
 

تفاوت ماهوی بیت کوین با طرح‌های پانزی

برخلاف نمونه‌هایی مثل کلاهبرداری معروف مدوف، خرید بیت کوین بیشتر شبیه به دریافت یک کوپن دائمی است تا سرمایه‌گذاری برای کسب درآمد. به زبان ساده، بیت کوین هیچ‌وقت به خریدارانش وعده سود یا بازدهی مشخص نداده و نمی‌دهد. در سیستم بیت کوین خبری از سودآوری با ورود سرمایه‌گذاران جدید نیست. تنها راهی که دارندگان این رمزارز می‌توانند دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنند، فروش آن به افراد دیگر است.
از طرف دیگر، سقوط‌های قیمتی بیت کوین تفاوت‌های زیادی با فروپاشی طرح‌های پانزی دارند. یکی از عواملی که می‌تواند چنین ریزش‌هایی را رقم بزند، نابودی ناگهانی یک استیبل‌کوین معروف است. به دلیل نبود شفافیت و نظارت‌های قانونی مناسب، اصلاً دور از ذهن نیست که یک استیبل‌کوین بزرگ مثل یک صندوق سرمایه‌گذاری بازار پول به سقوط بازار رمزارزها دامن بزند. با وجود همه این شرایط، در فضای رمزارزها نمونه‌های واقعی از پروژه‌های پانزی دیده می‌شود. این پروژه‌ها ارتباطی به ساختار بیت کوین ندارند، اما به‌خاطر فعالیت کلاهبرداران در این فضا، سرمایه‌گذاران زیادی را گرفتار خود کرده‌اند.

 

رشد بی‌وقفه طرح‌های پانزی روی بستر ترون

در سال‌های اخیر، قراردادهای هوشمند روی شبکه ترون به ابزاری برای سوءاستفاده‌های مالی تبدیل شده‌اند. خیلی‌ها در شروع فعالیت ترون، این پروژه را به پانزی بودن متهم می‌کردند؛ در حالی که ترون از ابتدا هدف خودش را ایجاد بستری برای به اشتراک‌گذاری محتوا اعلام کرده بود.
با وجود تمام تلاش‌های توسعه‌دهندگان ترون برای رسیدن به اهداف پروژه، مشکل زمانی شروع شد که افراد سودجو، قراردادهای هوشمند این بلاکچین را تبدیل به بستری برای اجرای طرح‌های پانزی کردند. این مدل کلاهبرداری‌ها روی ترون آن‌قدر زیاد شده که کمتر کسی در حوزه رمزارزها پیدا می‌شود که اسم آن‌ها را نشنیده باشد.
روش کار این طرح‌ها هم تقریباً همیشه یکسان است. کاربران برای دریافت سودهای بیشتر، مجبور به جذب زیرمجموعه‌های جدید می‌شوند. وقتی حجم ورودی‌ها به اشباع برسد و دیگر پول تازه‌ای وارد نشود، گردانندگان پروژه ناگهان دارایی‌ها را جمع می‌کنند و ناپدید می‌شوند.

 

نتیجه گیری

واقعیت این است که ماهیت بیت کوین با طرح‌های پانزی هیچ شباهتی ندارد. اما حضور برخی پروژه‌های پانزی در دنیای رمزارزها باعث شده بسیاری از افراد ناآگاه همه این فضا را زیر سؤال ببرند. آنچه اهمیت دارد، آگاهی و دقت سرمایه‌گذاران است؛ چراکه در دنیای پر از فرصت‌های رمزارزی، همیشه کلاهبرداران هم به دنبال طعمه‌های جدید هستند. مسیر درست را کسی طی می‌کند که پیش از هر اقدامی، شناخت کافی از پروژه داشته باشد.