آربیتراژ؛ ابزار پنهان سودآوری در دست سرمایه‌گذاران
آربیتراژ چیست؟
آربیتراژ به استراتژی‌ای در بازارهای مالی گفته می‌شود که از اختلاف موقت قیمت یک دارایی در بازارهای مختلف استفاده می‌کند. در این روش، معامله‌گر دارایی‌ای را در بازاری با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و هم‌زمان آن را در بازاری دیگر با قیمت بالاتر به فروش می‌رساند تا سودی بدون ریسک کسب کند. این شیوه معمولاً در معاملات ارز، کالا و سهام کاربرد دارد، اما در واقع می‌تواند روی هر نوع دارایی انجام شود.
درک بهتر مفهوم آربیتراژ
اگرچه آربیتراژ در تمام دارایی‌ها قابل اجراست، اما بیشترین کاربرد آن در بازارهایی است که نقدشوندگی بالایی دارند؛ مانند معاملات آتی کالا، ارزهای پرمعامله یا سهام معروف. چون این دارایی‌ها معمولاً به‌صورت هم‌زمان در چندین بازار خرید و فروش می‌شوند، گاهی پیش می‌آید که قیمت آن‌ها در دو بازار متفاوت است. همین تفاوت قیمتی اگر برای چند لحظه باشد فرصتی برای کسب سود ایجاد می‌کند. البته در بازارهای امروزی که سیستم‌های معاملاتی خودکار و پیشرفته در حال فعالیت هستند، چنین فرصت‌هایی خیلی زود از بین می‌روند.
در واقع آربیتراژ باعث می‌شود که قیمت دارایی‌ها در بازارهای مختلف خیلی زود به تعادل برسد و فاصله‌ای از «ارزش واقعی» آن‌ها پیدا نکنند. به‌دلیل وجود الگوریتم‌های سریع و هوشمند، کشف چنین اختلاف‌هایی و واکنش به آن‌ها ممکن است در کسری از ثانیه انجام شود و فرصت سودآوری از بین برود.
نمونه‌ای ساده از آربیتراژ
فرض کنید سهام شرکت X در بازار بورس نیویورک (NYSE) با قیمت ۲۰ دلار معامله می‌شود و در همان زمان، همان سهم در بورس لندن (LSE) با قیمت ۲۰.۰۵ دلار عرضه می‌شود. یک معامله‌گر می‌تواند این سهم را در نیویورک خریداری کرده و به‌طور هم‌زمان در لندن بفروشد و به ازای هر سهم، ۵ سنت سود کسب کند.
این روند تا زمانی قابل اجراست که یا موجودی سهام در بورس نیویورک تمام شود، یا قیمت‌ها در یکی از دو بازار طوری اصلاح شوند که اختلاف از بین برود و دیگر امکانی برای سودگیری باقی نماند.
انواع مختلفی از آربیتراژ وجود دارد؛ از جمله آربیتراژ ریسک‌دار، خرده‌فروشی، قابل تبدیل، منفی، آماری و مثلثی.
نمونه‌ای پیچیده‌تر از آربیتراژ
یکی از موارد پیشرفته‌تر آربیتراژ را می‌توان در بازار تبادل ارز (فارکس) مشاهده کرد، جایی که از سازوکار آربیتراژ مثلثی استفاده می‌شود. در این نوع معامله، یک ارز ابتدا به ارز دوم تبدیل می‌شود، سپس ارز دوم به ارز سومی تبدیل شده و در نهایت ارز سوم به ارز اول بازگردانده می‌شود. اگر نرخ‌های تبادل به شکلی خاص باشند، ممکن است در این چرخه سودی بدون ریسک حاصل شود.
فرض کنید شما سرمایه‌ای معادل یک میلیون دلار در اختیار دارید و نرخ‌های تبدیل زیر ارائه شده‌اند:
نرخ تبدیل دلار به یورو: 1.1586
نرخ تبدیل یورو به پوند: 1.4600
نرخ تبدیل دلار به پوند: 1.6939
با استفاده از این نرخ‌ها، می‌توان یک فرصت آربیتراژی ایجاد کرد:
تبدیل ۱ میلیون دلار به یورو:
$1,000,000 ÷ 1.1586 = €863,110
تبدیل یورو به پوند:
€863,110 ÷ 1.4600 = £591,171
بازگرداندن پوند به دلار:
£591,171 × 1.6939 = $1,001,384
میزان سود به دست آمده:
$1,001,384 - $1,000,000 = $1,384
در نتیجه این معاملات و با فرض عدم وجود هزینه‌های جانبی، شما سودی معادل 1,384 دلار کسب می‌کنید.
آربیتراژ چگونه کار می‌کند؟
اساس آربیتراژ بر اختلافات جزئی قیمت یک دارایی در دو یا چند بازار مختلف استوار است. در این روش، دارایی در بازاری با قیمت پایین‌تر خریداری می‌شود و هم‌زمان در بازار دیگر با قیمت بالاتر فروخته می‌شود. سود حاصل از این اختلاف قیمت، در صورت اجرای سریع، قابل برداشت است.
هرچند شکل‌های پیچیده‌تری نیز از آربیتراژ وجود دارد، اما همگی آن‌ها مبتنی بر شناسایی «ناکارآمدی‌های قیمتی» در بازار هستند.
معمولاً کسانی که در زمینه آربیتراژ فعالیت دارند، با نام آربیتراژور شناخته می‌شوند. این افراد اغلب در قالب مؤسسات مالی بزرگ فعالیت می‌کنند و با حجم بالایی از سرمایه کار می‌کنند. با توجه به این‌که فرصت‌های آربیتراژ تنها چند لحظه دوام دارند، برای بهره‌برداری از آن‌ها به سیستم‌های نرم‌افزاری بسیار پیشرفته نیاز است که بتوانند سریع‌تر از سایرین این تفاوت‌ها را تشخیص دهند و وارد معامله شوند.
نمونه‌هایی از آربیتراژ در دنیای مالی
آربیتراژ در ساده‌ترین شکل خود به معنای خرید و فروش هم‌زمان یک دارایی مانند سهام، ارز یا کالا در بازارهای مختلف برای بهره‌برداری از اختلاف قیمتی آن‌هاست. این تفاوت قیمت ممکن است تنها برای چند لحظه وجود داشته باشد، اما در همان زمان کوتاه نیز امکان سودآوری بدون ریسک را فراهم می‌کند.
البته، مفهوم آربیتراژ تنها به معاملات سنتی محدود نمی‌شود. در برخی استراتژی‌ها، واژه آربیتراژ به نوعی معامله خاص اطلاق می‌شود. برای مثال، یکی از روش‌های رایج در میان سرمایه‌گذاران صندوق‌های پوشش ریسک، «آربیتراژ ادغام» است. در این روش، معامله‌گر اقدام به خرید سهام شرکت‌هایی می‌کند که قرار است در آینده با یک شرکت دیگر ادغام شوند، به این امید که از تفاوت قیمت قبل و بعد از اعلام رسمی ادغام سود ببرد.
اهمیت آربیتراژ در بازارها
فعالیت آربیتراژورها نه تنها به نفع آن‌ها است، بلکه باعث بهبود کارایی در بازارهای مالی می‌شود. وقتی معامله‌گران با خرید در قیمت پایین و فروش در قیمت بالا وارد عمل می‌شوند، قیمت‌ها به سمت تعادل حرکت می‌کنند. در واقع، این معاملات باعث افزایش تقاضا برای دارایی ارزان‌تر و افزایش عرضه برای دارایی گران‌تر می‌شود. در نتیجه، اختلاف قیمت‌ها کاهش یافته و به مرور بازار به وضعیت پایدارتر و منطقی‌تری می‌رسد.
به همین دلیل می‌توان گفت که آربیتراژ به‌صورت غیرمستقیم به عمق بازار و نقدشوندگی آن کمک می‌کند.
نتیجه گیری
آربیتراژ شرایطی را توصیف می‌کند که در آن امکان خرید و فروش هم‌زمان یک دارایی یا محصول مشابه با دو قیمت متفاوت فراهم است؛ و این تفاوت قیمت، فرصتی برای سود بدون ریسک ایجاد می‌کند.
اگرچه نظریه‌های اقتصادی بر این باورند که در بازارهای کاملاً کارآمد، چنین فرصت‌هایی نباید وجود داشته باشد، اما در عمل، به دلیل ناکارآمدی‌های موقت بازارها، آربیتراژ رخ می‌دهد.
زمانی که معامله‌گران این فرصت‌ها را شناسایی کرده و از آن‌ها بهره می‌برند، با انجام معاملات خود موجب اصلاح قیمت‌ها می‌شوند و بازار را به سمت تعادل بازمی‌گردانند. بنابراین، فرصت‌های آربیتراژی که به وجود می‌آیند معمولاً زودگذر و محدود به زمان بسیار کوتاه هستند.
لازم به ذکر است که استراتژی‌های مختلف و گاه پیچیده‌ای برای اجرای آربیتراژ وجود دارد که برخی از آن‌ها روابط خاصی میان دارایی‌های مختلف را در نظر می‌گیرند.
