آشنایی با ارز دیجیتال و مفهوم توکنومیک

ارز دیجیتال «بیت‌کوین» به‌عنوان اولین رمزارز دنیا، در سال ۲۰۰۸ معرفی شد. بعد از آن، صدها و بلکه هزاران ارز دیجیتال دیگر وارد بازار کریپتو شدند که هر کدام اهداف خاص خود را دنبال می‌کنند. به مرور زمان، این بازار به یکی از بازارهای مهم و پرترافیک برای معامله‌گران تبدیل شد؛ بازاری که در کنار بازارهایی مثل طلا، فارکس و بورس، توجه بسیاری از تریدرها را به خود جلب کرده است.
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های فعالان این بازار، ارزیابی ارزش واقعی کوین‌ها و توکن‌هاست. در واقع، اگر بتوانیم قیمت واقعی یک ارز دیجیتال را مشخص کنیم، احتمال کسب سود از معامله آن بسیار بیشتر می‌شود. اما رسیدن به چنین درکی نیازمند بررسی دقیق‌تری‌ست که در دنیای رمزارزها با عنوان «توکنومیک» شناخته می‌شود. اگر علاقه دارید بدانید توکنومیک چیست و چه نقشی در بازار دارد، ادامه این مطلب را از دست ندهید.
 

پیش‌زمینه‌ای درباره مفهوم «توکن»

پیش از آن‌که به سراغ تعریف توکنومیک برویم، لازم است ابتدا با خود واژه «توکن» آشنا شویم. واژه «Token» در لغت به معنای «نشانه» است. اما در فضای ارزهای دیجیتال، این واژه در مقابل مفهوم «کوین» یا «Coin» قرار می‌گیرد. هر دو، یعنی هم کوین و هم توکن، نوعی ارز دیجیتال محسوب می‌شوند؛ با این تفاوت که کوین‌ها دارای شبکه بلاکچین اختصاصی هستند، در حالی‌که توکن‌ها بر بستر بلاکچین دیگر کوین‌ها ساخته و توسعه پیدا می‌کنند.
به زبان ساده، می‌توان گفت توکن یک واحد دیجیتالی‌ست که برای نمایش یک دارایی خاص یا کارکرد خاصی روی بلاکچین مورد استفاده قرار می‌گیرد. توکن‌ها کاربردهای متنوعی دارند که از میان آن‌ها می‌توان به توکن‌های امنیتی، کاربردی و حکومتی اشاره کرد.
هم کوین‌ها و هم توکن‌ها در بازار کریپتو عرضه شده و بین کاربران معامله می‌شوند. هرکدام نیز بسته به هدف ایجاد، میزان عرضه و تقاضا و شرایط بازار، ارزش‌گذاری می‌شوند. با این حال، نباید فراموش کرد که بخش زیادی از قیمت‌ها در اثر جو و احساسات بازار شکل می‌گیرند. از همین رو، برای انجام معاملات موفق، تریدرها باید بتوانند ارزش واقعی یک ارز دیجیتال را تشخیص دهند. اینجاست که پای مفهوم «توکنومیک» به میان می‌آید.
 

توکنومیک (Tokenomic) چیست؟

برای پاسخ به این سؤال که توکنومیک چیست، باید ابتدا به ریشه این واژه توجه کنیم. توکنومیک یا «Tokenomics» از ترکیب دو کلمه «Token» به معنی توکن و «Economics» به معنی اقتصاد ساخته شده است. بنابراین می‌توان آن را به صورت «اقتصاد توکن» یا «وضعیت اقتصادی توکن» ترجمه کرد.
توکنومیک به بررسی و تحلیل دقیق شرایط عرضه و تقاضای توکن‌ها و کوین‌ها در بازار رمزارزها می‌پردازد. در واقع، توکنومیک نقش یک راهنمای جامع را ایفا می‌کند که به درک بهتر ارزش کنونی و آینده یک ارز دیجیتال کمک می‌کند.
بسیاری از فعالان بازار برای تحلیل ارزش یک ارز دیجیتال از ابزارهایی مثل تحلیل تکنیکال استفاده می‌کنند. اما تحلیل تکنیکال تنها به بررسی نمودار قیمت می‌پردازد و جنبه‌های بنیادی یک ارز را نادیده می‌گیرد. در حالی‌که توکنومیک فراتر از نمودار قیمت است و مجموعه‌ای از فاکتورهای مختلف مثل ساختار عرضه، مدل توزیع، کاربرد پروژه، سیاست‌های اقتصادی و بسیاری موارد دیگر را در تحلیل خود در نظر می‌گیرد.
به همین دلیل، برای داشتن یک دید روشن نسبت به آینده یک پروژه رمزارزی، مطالعه دقیق توکنومیک آن یکی از اصلی‌ترین قدم‌هاست.
 

برای تحلیل توکنومیک یک پروژه، باید چه سؤالاتی را بررسی کنیم؟

توکنومیک در واقع شبیه به تحلیل فاندامنتال است، با این تفاوت که بررسی آن به‌مراتب ساده‌تر و ساختارمندتر انجام می‌شود. به همین خاطر می‌توان آن را یک نوع تحلیل اختصاصی دانست و نامش را «تحلیل توکنومیک» گذاشت. برای شروع این تحلیل کافی است به مجموعه‌ای از پرسش‌های کلیدی پاسخ دهید. پاسخ این سؤالات به شما کمک می‌کند تا چشم‌انداز دقیق‌تری از یک پروژه رمزارزی به دست آورید:

کاربرد ارز دیجیتال مورد نظر چیست؟ دقیقاً در چه زمینه‌هایی استفاده می‌شود؟
آیا بین پلتفرم این ارز و خدمات ادعاشده برای آن، ارتباط واقعی و قابل‌اثباتی وجود دارد؟
آیا خدمات این پروژه می‌تواند زمینه‌ساز افزایش قیمت آن در آینده شود؟
اکنون چه تعداد توکن از این ارز در گردش است؟
حداکثر تعداد توکن‌هایی که ممکن است در آینده وارد بازار شوند، چقدر است؟
آیا توزیع این ارز دیجیتال به‌صورت غیرمتمرکز صورت گرفته؟
چه میزان از این توکن در اختیار تیم توسعه‌دهنده و سرمایه‌گذاران اولیه قرار دارد؟
چند درصد از عرضه در دست نهنگ‌ها (سرمایه‌گذاران بزرگ) است؟
این پروژه از نظر فنی و اقتصادی، ظرفیت رشد در آینده را دارد؟
وضعیت عرضه و تقاضا برای این ارز دیجیتال چگونه است؟
آیا مکانیزم توکن‌سوزی (Burn) برای کاهش تعداد توکن‌ها در آن وجود دارد؟

پاسخ به این سؤالات، دیدی دقیق‌تر به تریدرها می‌دهد تا بتوانند با بررسی توکنومیک پروژه، تصمیم بهتری برای خرید، فروش یا سرمایه‌گذاری بگیرند. البته این لیست کامل نیست؛ ممکن است با توجه به ویژگی‌های خاص هر پروژه، سؤالات بیشتری نیز در این فرآیند مطرح شود.
 

چه عواملی بر ارزش یک توکن در فرآیند توکنومیک تأثیرگذارند؟

برای این‌که بتوانیم به سؤالات بالا به‌درستی پاسخ دهیم، باید چند مؤلفه کلیدی را در مورد هر ارز دیجیتال مدنظر قرار دهیم. این مؤلفه‌ها، ستون‌های اصلی تحلیل توکنومیک هستند:
 

کاربردپذیری (Utility)

کاربرد یک توکن تعیین می‌کند که چه اندازه مورد استفاده قرار خواهد گرفت و طبیعتاً این موضوع با میزان تقاضا در آینده رابطه مستقیم دارد. مثلاً بیت‌کوین (BTC) به‌عنوان ذخیره ارزش و جایگزینی برای طلا مطرح است. اتر (ETH) برای اجرای تراکنش‌ها و قراردادهای هوشمند در شبکه اتریوم استفاده می‌شود. توکن یونی‌سوآپ (UNI) هم به‌عنوان توکن حاکمیتی این پلتفرم شناخته شده و در استیکینگ کاربرد دارد. هر چه یک توکن کاربردی‌تر باشد، احتمال ارزش‌مند شدن آن در آینده بیشتر است.

عرضه (Supply)

یکی دیگر از عوامل مؤثر در تحلیل توکنومیک، مقدار عرضه یک توکن است. اگر عرضه یک ارز دیجیتال بدون محدودیت باشد، آن توکن خاصیت تورمی خواهد داشت؛ یعنی امکان دارد در آینده حجم زیادی از آن وارد بازار شود و ارزش آن کاهش یابد. در مقابل، توکن‌هایی با عرضه محدود یا برنامه‌ریزی‌شده، خاصیت ضدتورمی دارند و معمولاً از پایداری بیشتری در ارزش برخوردار هستند.
 

ارزش بازار (Market Cap)

برخی افراد تصور می‌کنند توکن‌هایی که قیمت پایینی دارند (مثلاً زیر ۱ دلار)، پتانسیل رشد بالایی دارند و می‌توانند مثل بیت‌کوین چند هزار دلار شوند. اما این طرز فکر اشتباه است. برای تحلیل دقیق‌تر، باید به «مارکت کپ» یا ارزش کل بازار آن توکن نگاه کرد. مثلاً در سال ۲۰۲۲، دوج‌کوین با اینکه زیر یک دلار قیمت داشت، ولی مارکت کپ آن به ۱۱ میلیارد دلار می‌رسید و در رتبه ۱۰ بازار قرار داشت. در حالی که توکنی مثل YFI که بیش از ۹۰۰۰ دلار قیمت داشت، ارزش بازارش حدود ۳۴۲ میلیون دلار بود و در رتبه ۱۱۳ بازار قرار گرفته بود.
بنابراین، نه صرفاً قیمت یک توکن و نه رتبه آن به‌تنهایی نشان‌دهنده ارزش ذاتی پروژه است. همه این فاکتورها باید در کنار هم دیده شوند تا تصویری دقیق از توکنومیک به‌دست آید. به همین دلیل، تحلیل توکنومیک یک ابزار مهم برای تصمیم‌گیری آگاهانه در دنیای رمزارزها محسوب می‌شود.

توکن‌سوزی (Burn)

زمانی که تعداد توکن‌های در گردش یک ارز دیجیتال از حد معینی فراتر رود، بخشی از این توکن‌ها به آدرس‌هایی غیرقابل دسترس ارسال می‌شود. این فرآیند که «توکن‌سوزی» یا Burn نام دارد، باعث کاهش تدریجی عرضه کل می‌شود و در نتیجه می‌تواند در بلندمدت به افزایش ارزش توکن منجر شود. توکن‌سوزی به‌عنوان ابزاری برای کنترل تورم نیز کاربرد دارد.
اگر پروژه‌ای مکانیزم توکن‌سوزی دارد، نحوه اجرای آن باید دقیقاً بررسی شود، چراکه نقش مهمی در تکمیل تحلیل توکنومیک دارد. البته این تنها یکی از فاکتورهای مؤثر در ارزیابی یک پروژه رمزارزی است؛ فاکتورهای بسیار بیشتری نیز وجود دارند که می‌توان با بررسی آن‌ها به دید کامل‌تری از ارزش واقعی یک ارز دیجیتال رسید.
تحلیل توکنومیک چند پروژه‌ معروف کریپتو
فردی که به تحلیل توکنومیک مسلط باشد، می‌تواند آن را برای هر پروژه‌ای به‌کار بگیرد و تصمیمات سرمایه‌گذاری یا معاملاتی هوشمندانه‌تری اتخاذ کند. در ادامه، تحلیل ساده‌ای از توکنومیک چند پروژه‌ معروف را مرور می‌کنیم:
 

بیت‌کوین (Bitcoin)

بیت‌کوین اولین ارز دیجیتال و محبوب‌ترین رمزارز بازار است. این رمزارز دارای شبکه اختصاصی است و از آن به‌عنوان ذخیره ارزش یاد می‌شود. تعداد کل بیت‌کوین‌ها تنها ۲۱ میلیون واحد است که استخراج همه آن‌ها تا حدود سال ۲۰۴۰ ادامه خواهد داشت. رویداد «هاوینگ» هر چهار سال یک‌بار باعث نصف شدن پاداش استخراج می‌شود که همین موضوع با محدودسازی عرضه، بیت‌کوین را ضدتورمی و شبیه طلا کرده است. اولین بودن و کمیاب بودن، از دلایل اصلی ارزشمند شدن بیت‌کوین هستند.
 

لایت‌کوین (Litecoin)

لایت‌کوین یکی از فورک‌های بیت‌کوین است که ویژگی‌های مشابهی دارد اما تعداد عرضه کل آن ۸۴ میلیون واحد است. این رمزارز با وجود محبوبیت اولیه، بعید است به اندازه بیت‌کوین رشد کند، چراکه میزان عرضه بالاتر و شباهت زیاد به بیت‌کوین دارد و نوآوری خاصی ارائه نمی‌دهد.
 

اتریوم (Ethereum)

اتریوم دومین پروژه بزرگ بازار کریپتو است. توکن بومی آن، یعنی اتر (ETH)، کاربردهای فراوانی دارد و برای اجرای قراردادهای هوشمند، برنامه‌های غیرمتمرکز و پروژه‌های دیفای به کار می‌رود. اگرچه عرضه آن محدود نیست و روندی تورمی دارد، اما از طریق توکن‌سوزی در مکانیزم‌های جدید، تا حدودی این تورم کنترل می‌شود. کاربرد گسترده اتریوم آن را به پروژه‌ای کلیدی در دنیای بلاکچین تبدیل کرده، هرچند مشکلاتی مثل هزینه‌های بالا و مقیاس‌پذیری محدود، فضا را برای رقبای آن باز گذاشته است.
 

دوج‌کوین (Dogecoin)

دوج‌کوین یک میم‌کوین است که در ابتدا با هدف طنز ساخته شد اما با حمایت کاربران و برخی شخصیت‌های مشهور، شهرت زیادی پیدا کرد. برخلاف دیگر پروژه‌ها، دوج‌کوین عرضه نامحدود دارد که آن را به توکنی تورمی تبدیل کرده و این موضوع ارزشمندی آن را زیر سوال می‌برد. هرچند برخی آن را به‌عنوان روشی ساده برای پرداخت در نظر می‌گیرند، اما نبود کاربرد مشخص و کنترل‌نشده بودن عرضه، آن را در جایگاه پایین‌تری از نظر توکنومیک قرار می‌دهد.
 

توکنومیک خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

وقتی یک پروژه رمزارزی از نظر توکنومیک مورد بررسی قرار می‌گیرد، اگر ویژگی‌های زیر را داشته باشد، می‌توان آن را دارای توکنومیک مطلوب در نظر گرفت:
عرضه مشخص یا قابل کنترل داشته باشد؛ یا برنامه‌ریزی دقیق برای کنترل عرضه و توکن‌سوزی در آن لحاظ شده باشد.
کاربرد واقعی و مشخص در بستر پلتفرم خود داشته باشد.
برای کاربران گسترده قابل استفاده و دردسترس باشد.
انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاران و هولدرها ایجاد کند.
توزیع عادلانه توکن‌ها را رعایت کرده باشد؛ یعنی درصد زیادی از توکن‌ها در اختیار تیم سازنده نباشد.
روند عرضه تدریجی و کنترل‌شده داشته باشد.
جهت‌گیری به سمت غیرمتمرکزسازی را دنبال کند.
در مجموع، اگر پروژه‌ای از نظر توکنومیک شرایط مطلوبی داشته باشد، می‌توان آن را برای سرمایه‌گذاری یا معامله بررسی و در نظر گرفت. البته باید به این نکته توجه کرد که هیچ‌کدام از این ویژگی‌ها به تنهایی تعیین‌کننده نیستند و تحلیل توکنومیک فرآیندی چندبُعدی است که نیازمند نگاه جامع و دقیق به پروژه است.
 

سؤالات متداول

توکنومیک چیست؟

توکنومیک (Tokenomic) به معنای بررسی ساختار اقتصادی و عرضه و تقاضای یک توکن یا کوین است. این فرآیند به تحلیل‌گران کمک می‌کند تا ارزش فعلی و بالقوه یک رمزارز را بهتر درک کنند.
 

چرا تحلیل توکنومیک اهمیت دارد؟

چون به تریدرها و سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا پروژه‌هایی با بنیاد قوی‌تر و چشم‌انداز بهتر را شناسایی کنند. بدون شناخت توکنومیک، نمی‌توان تصمیمات آگاهانه و منطقی در بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال گرفت.