شبکه‌های همتا به همتا یا همان Peer-to-Peer (P2P) شبکه‌هایی هستند که در آن‌ها مجموعه‌ای از کامپیوترها به صورت مستقیم و بدون نیاز به سرور مرکزی، فایل‌ها و اطلاعات را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. هر کامپیوتر یا دستگاه در این شبکه که به آن نود (Node) گفته می‌شود، می‌تواند هم به عنوان دریافت‌کننده داده (کلاینت) و هم به عنوان ارسال‌کننده (سرور) عمل کند. این ساختار باعث می‌شود هر نود در لحظه هم نقش مصرف‌کننده و هم ارائه‌دهنده منابع را داشته باشد.
 

پیشینه شکل‌گیری شبکه‌های P2P

اصول شبکه‌های همتا به همتا از دهه ۱۹۸۰ با ورود کامپیوترهای شخصی مطرح شد. یکی از نخستین نمونه‌ها، سیستم چت آنلاین Internet Relay Chat (IRC) بود که امکان ارسال پیام‌های متنی به صورت همتا به همتا را فراهم می‌کرد. در سال ۱۹۹۹، سرویس نپستر با معرفی شبکه‌ای برای اشتراک موسیقی، کاربران را قادر ساخت تا موزیک‌های خود را مستقیماً با دیگران به اشتراک بگذارند. پس از آن در سال ۲۰۰۰، شبکه غیرمتمرکز Gnutella ایجاد شد که همچنان فعال است و امکان دسترسی به فایل‌های سایر کاربران را می‌دهد. در نهایت، در سال ۲۰۰۹ ساتوشی ناکاموتو با معرفی بیت کوین، شبکه‌ای همتا به همتا را در قالب بلاک چین پایه‌گذاری کرد که تحولی بزرگ در این حوزه به شمار می‌رود.
 

دسته‌بندی شبکه‌های همتا به همتا

از نظر معماری، شبکه‌های P2P را می‌توان به سه نوع اصلی تقسیم کرد:
شبکه‌های بدون ساختار: در این نوع، نودها به صورت تصادفی و بدون نظم خاصی به هم متصل می‌شوند و هیچ سازماندهی مشخصی بین اعضا وجود ندارد.
شبکه‌های دارای ساختار: در این شبکه‌ها، اعضا بر اساس الگوریتم‌ها و توابع هش به طور هدفمند به هم وصل می‌شوند و جستجوها و تبادل داده‌ها به صورت سازمان‌یافته انجام می‌گیرد.
شبکه‌های هیبرید یا ترکیبی: این مدل ترکیبی از معماری همتا به همتا و کاربر-سرور است که مزایای هر دو نوع شبکه‌های ساختارمند و بدون ساختار را با هم دارد.
 

نقش کلیدی P2P در فناوری بلاک چین

یکی از برجسته‌ترین کاربردهای شبکه‌های همتا به همتا در دنیای فناوری، بلاک چین است. در شبکه بیت کوین، تراکنش‌ها مستقیماً بین کاربران و بدون دخالت واسطه یا سرور مرکزی انجام می‌شود. این شبکه بر پایه یک دفتر کل توزیع‌شده (بلاک چین) فعالیت می‌کند که توسط همه نودها نگهداری و تایید می‌شود. تمامی معاملات به صورت عمومی ثبت می‌شوند و نودها برای اطمینان از صحت داده‌ها، اطلاعات خود را با یکدیگر تطبیق می‌دهند. این مکانیزم باعث می‌شود فعالیت‌های تقلبی به سرعت شناسایی و رد شوند.
 

انواع شبکه‌های بلاک چین و کاربردهای آن‌ها

بلاک چین‌ها بر اساس ساختار و نحوه مدیریت اعضا، به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند. دو نوع شناخته شده‌تر آن‌ها عبارت‌اند از:
بلاک چین‌های عمومی: شبکه‌هایی که هر فردی می‌تواند به آن بپیوندد و در ثبت و تایید تراکنش‌ها مشارکت کند.
بلاک چین‌های خصوصی: شبکه‌هایی که محدود به گروه خاصی از افراد یا سازمان‌ها بوده و کنترل بیشتری روی دسترسی‌ها و داده‌ها دارند.
علاوه بر این، دو نوع دیگر نیز به نام‌های کنسرسیوم و هیبرید وجود دارند که ویژگی‌های مشترکی از شبکه‌های عمومی و خصوصی را دارا هستند و متناسب با نیازهای تجاری و امنیتی مختلف طراحی شده‌اند.

فواید شبکه‌های همتا به همتا در دنیای ارزهای دیجیتال

ساختار همتا به همتای بلاکچین‌ها دارای مزایای برجسته‌ای است که به طور کلی می‌توان سه مورد مهم آن را این‌گونه برشمرد:

امنیت قوی‌تر
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این شبکه‌ها، افزایش امنیت نسبت به مدل‌های سنتی کلاینت-سرور است. معماری P2P یکی از عوامل کلیدی مقاومت بیت کوین در برابر حملات انکار سرویس (DoS) به شمار می‌رود. در این نوع حملات، هدف از کار انداختن سیستم یا شبکه است تا دسترسی کاربران به آن قطع شود. با توجه به توزیع داده‌ها در هزاران نود مختلف، بلاکچین‌ها در برابر این تهدیدات مقاومت قابل توجهی دارند و به سختی تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
حذف واسطه‌ها
از دیگر مزایای شبکه‌های همتا به همتا این است که کاربران می‌توانند بدون نیاز به واسطه‌های مالی یا موسسات مرکزی، تراکنش‌های خود را به صورت مستقیم انجام دهند و ارز دیجیتال خود را به حساب دیگری انتقال دهند.
ممانعت از سانسور و محدودیت‌ها
یکی از ویژگی‌های مهم این شبکه‌ها، غیرقابل کنترل بودن و جلوگیری از مسدودسازی حساب‌ها است. به همین دلیل، بسیاری از بازرگانان و کاربران رمزارزها، آن‌ها را به عنوان روشی مطمئن برای جلوگیری از بلوکه شدن پرداخت‌ها توسط نهادهای دولتی می‌دانند.
 

نقاط ضعف شبکه‌های همتا به همتا در بلاکچین

هر چند شبکه‌های P2P مزایای زیادی دارند، اما برخی محدودیت‌ها و چالش‌ها نیز همراه آن‌هاست که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
چالش مقیاس‌پذیری
در این مدل، چون دفترکل در تمام نودها به‌روزرسانی می‌شود و نیازمند محاسبات گسترده‌ای است، سرعت ثبت تراکنش‌ها به شدت کاهش می‌یابد. این موضوع باعث ایجاد مشکل مقیاس‌پذیری می‌شود؛ یعنی توانایی شبکه برای پردازش تعداد بالایی تراکنش به صورت همزمان. برای مثال، بیت کوین تنها قادر است حدود ۷ تراکنش در ثانیه را پردازش کند که برای کاربرد روزمره جهانی کافی نیست. با فرض گسترش استفاده عمومی، این محدودیت می‌تواند بزرگ‌ترین مانع توسعه و پذیرش گسترده بیت کوین باشد.
 

خطرات هارد فورک

از دیگر معایب این شبکه‌ها، امکان بروز مشکلات هنگام هارد فورک‌ها است. با توجه به طبیعت غیرمتمرکز و متن‌باز بودن بلاکچین، نودها می‌توانند کدهای موجود را کپی، اصلاح و از زنجیره اصلی جدا کنند و شبکه‌ای موازی بسازند. البته اگر تمهیدات امنیتی مناسب اتخاذ شود، هارد فورک معمولاً تهدیدی جدی محسوب نمی‌شود.
 

نتیجه گیری

شبکه‌های P2P کاربردهای گسترده‌ای دارند و امکان توسعه و تطبیق آن‌ها در زمینه‌های مختلف وجود دارد. این شبکه‌ها تنها در بلاکچین کاربرد ندارند، بلکه در دیگر سامانه‌های توزیع‌شده نیز به کار می‌روند و در حال تکامل برای رفع مشکلات خود هستند. اما آنچه روشن است، آینده درخشان شبکه‌های همتا به همتا و نقش مهم آن‌ها در پلتفرم‌های معاملاتی و سیستم‌های مالی نوین است.